Ryan Fauli's Yagting Cultural Heritage Collections

Essays, Short Stories and others

Sige nga anak, kantahin mo.

Ito inay, ganito 'yon makining kayo.

Oh! give me a home where the buffalo roam.
Where the deer and the antelope play....

Ano pa yong isa?

Ito pa yong isa. Makinig uli kayo.

Our mountain folks are glad and gay.
In the many tasks they pursue.
They till the land in sunny day.
And welcome raindrops too.

Alam mo anak, may ginawa ring kanta ang isang apo ni Lolo Hones. Katulad rin ito ng English na itinuro sa inyo. Pagmamahal din ito sa bukid. Ito makinig ka.

Oh, di ba magandang kanta, sariling atin pa. Sige matulog na nga tayo.

"Apo ko... hindi sa lahat ng panahon ay sagana ang ani ng bukid at karagatan. Gumawa ka ng paraan para sa kinabukasan ng iyong mga anak....."

Ha!... Lolo Hones.... Lolo Hones.... Lolo Hones... opo... opo...

Inay, inay, gising!... nanaginip kayo. Tinatawag n'yo si Ingkong Hones.

Ha!... panaginip lang pala. Pero parang totoo. Di bale susundin ko na lang ang utos ni Lolo Hones.

Bakit inay...  ano bang sabi sa 'yo ni Ingkong Hones?

Wala anak, matulog ka na lang at ipagheheli kita.

Mahirap ka nag bubonit,
Maghapon it painit.
Laloey kung uya't nakubit,
Mapauli'y a usang dangit.

Maado pa ka maestro...

Bago yong kanta n'yo inay. Gawa rin ba yan ng isa sa mga apo ni Ingkong Hones?

Oo anak, isa-isip at isadiwa mo na lang ang bawat mensahe.

Pagkaraan ng labimpitong taon....

Inay... 'andito na ako.  Sa wakas inay natapos ko na rin ang aking pag-aaral. Sa awa at tulong ng Dios isa na akong titser.

Salamat sa Dios anak. Matutulungan mo na rin ang isa mong kapatid.

At alam mo inay, may regalo ako sa 'yo. Sobra ito sa mga allowance ko. Isang radio/casette para sa iyo. Para naman may mapaglilibangan kayo sa bukid.

Salamat anak. Sige patugtugin mo nga...

Ito inay, makinig kayo't isa-isip at isadiwa ang mensahe...

Ba't kayo umiiyak inay... Hindi nyo ba nagustuhan yong kanta?

Wala ito anak. Naalala ko lang ang panaginip ko tungkol sa habilin ni Ingkong Hones mo, labimpitong taon na ang nakakaraan.

Dito sa Pinas pagadating sa usapang relihiyon ay marami tayong mapapakinggan sa TV at radio. Isa na rito ay ang *Ang Dating Daan* sa TV (i'm not plugging nor a member of this ). Sikat po ito at sa katunayan po ay ginaya at ginawan ng isang spoof na programa rin sa TV at naging sikat din, *Ang Dating Doon*. Sa Dating Daan, ang mga manunuod ay pueding magtanong ng mga katanungang pangrelihiyon. Ito'y sasagutin naman ayon sa mga nakasulat sa biblia. Sa Ang Dating Doon, ang tanong ay mga buhay buhay at ang mga sagot ay kuha naman sa mga nursery rhyme, pinoy quotes, kawikaan, kanta, tula at iba pa.

Gagawan ko rin po ito ng spoof na "Ka Dating Rayan"

Ito po ang tanong:

May mababasa po ba na magkakaroon ng kakulangan ng mga magsasaka sa Romblon, partikyular sa Banton, at darami ang mga magsisipagtapos ng pagka-titser?

Talaga pong may kakulangan na tayo ng mga magsasaka sa Romblon. Sa Banton po ay halos wala ng nagbubungkal ng bukid. May hula ba ito noon pa?

Sagot, ayon sa nababasa:

Ayon sa salmo ng ating mga ninuno ito ang mababasa:

"Marihap ka nagbubugaw,
maghapon et inukaw.
Lalo kung uya pamahaw,
nahapros ka bagawbaw."

Ayan po, malinaw po na may mababasa. Sa pagkasanggol pa lang natin ay maririnig na sa duyan ang mga kantang ito ng ating mga ninuo. Kaya nga po paglaki ng mga bata ay nakatimo na sa kanilang mga isip ang hirap ng pagsasaka.

Ituloy po natin ang pagbasa,

"Maado pa ka maestro,
Et yang di-papasu-paso.
Pagkatapos et pilang domingo,
Mabaton ray et sweldo."

Ayon dito sa huling talata, sinasabing mabuti pang mag-aral at magtapos ng pagkamaestro. At sa ngayon po sa dami ng nagsipagtapos ng pagkatitser ay wala na rin silang mapasukan. May iba po bang talata na nagpapatunay sa hirap ng *pagbugaw* (pagbantay sa bukid)?

"Kitay mapangadam,
Tidua ng iro.
Tulina ng panaw,
Nag-ukyay kag amo.

Raha ka sa yudo,
Nak dile-o ako.
Kung inro marakop,
Ubusa it yutok!"

Malinaw po di ba?

Alam nating lahat kung gaano kalaking pinsala ang nagagawa ng mga unggoy sa ating mga pananim - niyog, saging, mais at iba pa. Kaya bago pa lamang makarating sa bukid ang mga ito ay inaabangan na nila. Ikaw ba naman ang salubungin na isang batalyon ng mga unggoy. Ano pa ang mga kadahilanan at mahirap ang magbubukid sa bayan natin. Ito'y dahil rin sa bagyo. Lagi tayong dinadalaw ng bagyo at malalakas na hangin.

Noong isang araw lang po'y ang romblon ay dinalaw ng bagyo. May mababasa po ba na talagang malalakas na hangin at bagyo ang dadalaw sa Romblon?

Mayroon po tayong mababasa, ito po:

"Puting baka, sa baguntor.
Kung nahangin, ay naigor.
Kung uya hangin, sinray tinrog
Puting baka dile'y ruyog."

Ayan po, malinaw na malinaw na ang hanging dumadaan sa romblon ay talagang malalakas. Katunayan po'y kahit mga baka'y kayang paluhurin sa paglalakad. Sa literal lang pong pagkaunawa.

Tanong po.

Noong unang panahon ba'y alam na ng ating mga ninuno na ang biniray ng banton ay makakarating sa maynila? Napaka-advance na po ng kanilang pananaw di ba? Totoo ba ito?

Sagot.
May mababasa po tayo sa kanilang mga salmo, ito po:

"Tamboy tamboy agong, hunihuni paka.
Anak ni Lomento,
puro sagasaga."

Paliwanag po'y ito:
Noong unang panahon, marami pang kahoy ang banton. Siempre kung maraming kahoy, matubig ang kapaligiran at buhay ang mga ilog at sapa. At pag buwan ng setyembre panahon ng tag-ulan, siempre maraming palaka. At kapistahan ito ni Sr. Sn Nicolas. Tuwing madaling araw pag fiesta ay may ginagawang parada ng banda, ang tawag dito'y *diana. Ang mga miembro po rito'y mga anak ni Lomento. Bakit puro sagasaga? Kasuutan po nila yan. Kasi na-empluwensyan ng mga nagsisisalakay na Moros kaya may tambol at gong . Alam naman natin na may mga palamuti silang mga perlas, wala namang perlas ang mga katutubo kaya saga-saga na lang.

Ituloy po natin ang basa.

"Nagsakay sa barko,
BINIRAY sa suba.
Ka inra destino,
Banwa et Maynila."

Hindi na po kailangan ang paliwanag, dahil maliwanag na di ba? Ayan po, natupad ang kanilang mga adhikain. Nagkaroon po ng biniray sa Manila, 17 taon na.